پانزدهمین نشست از سلسه نشست های عصر گفت و گو با موضوع «ارزیابی انتقادی از واکنش افکارعمومی در ماجرای قتل آتنا» با حضور سیدحسن موسوی چلک، رئیس انجمن مددکاری اجتماعی، فردین علیخواه، جامعه‌شناس و استاد دانشگاه و محمد عاملی، به تاریخ 2 مرداد 1396 در مرکزافکارسنجی دانشجویان ایران (ایسپا) برگزار گردید.
شبکه های اجتماعی، انعکاسی از افکارعمومی
علیخواه با بیان اینکه در افکار عمومی اطلاعات زیادی در مورد آتنا مطرح شد، اما در مورد قاتل وی اطلاعات کمی در دسترس قرار گرفت، اظهار کرد: در مورد قاتل تنها در مورد جرائم قبلی او مطالبی منتشر شد، که بیشتر نگاه روان شناسی به این امر دامن می زند صرفا نباید موضوع را روانکاوانه بررسی کرد، باید در مورد راهکارها هم بحث شود، در این مورد هم باید گفته شود که غفلت‌های ما در آموزش مسائل جنسی به کودکان چه بوده است؟ و حتی باید تجاوز نکردن هم به مردان یاد داده شود.
این استاد دانشگاه در ادامه گفت: «جرم در برخی موارد برساخت رسانه ای است و لذا بر افراد هم موثر است. در رسانه های سنتی تعبیر دروازه بان معنای مناسبی داشت. اما در رسانه های جدید مفهوم دروازه بان معنا ندارد. معمول رسانه های سنتی هم آموزش های حداقلی می بینند ولی در رسانه های جدید این این ویژگی ها کمرنگ می شوند».
این استاد دانشگاه گفت: «بحث تبعات فریم‌بندی این خبر در شبکه‌های اجتماعی، نگران‌کننده است. همچنین نوع برخورد با آسیب‌های اجتماعی، در طی سال‌های اخیر هم مناسب نبوده است». علیخواه با اشاره به سخنرانی خود در با عنوان «موبایلت را زمین بگذار!» که در شبکه‌های اجتماعی منتشر شد، تصریح کرد: « هرچند خودکشی آنلاین توسط فرد خودکشی کننده در ایران وجود ندارد ولی مردم با رفتار خودشان آن را می سازند، درواقع کاربران با تبعات اجتماعی رفتارهای خود آشنایی ندارند و گاهی باید گفت موبایلت را زمین بگذار! باید به این مسئله توجه شود، مثلا وقتی در یک عروسی دعوا می‌شود، شخصی فیلم می‌گیرد و آن را پخش می‌کند، و یا فیلمبرداری از سایر حوادث فکر نمی‌کنیم با پخش این فیلم‌ها ممکن است با سرنوشت افرادی بازی شود».
فرهنگ شهرنشینی و رفتارشناسی شهروندی
وی افزود: «ترس از قربانی شدن، باعث شده وقتی یک کودک گم می‌شود تمام شبکه‌های اجتماعی از تصاویر او پر شود و یک هراس عمومی از این اتفاق ایجاد و همه‌جا درباره آن صحبت شود، این جریانات نگران‌کننده است. در این جلسات و سمینارها باید یاد دهیم می‌توان از تلفن همراه استفاده مثبت داشت و جهت آگاهی دادن به مردم از آن استفاده کرد، نه آنکه به وسیله آن یک زندگی از هم پاشیده شود».
علیخواه ضمن انتقاد از تقلیل مسائل اجتماعی به تحلیل های روانشناسی گفت: »ما جامعه شناسان باید به پیشنیه قاتل هم توجه کنیم و بررسی کنیم چه مسائلی باعث شده است کودک آزاری در جامعه رواج پیدا کند. به فرزندان چگونه مراقبت کردن از خود را یاد می دهیم اما از آموزش رعایت حریم دیگران به کودکان غافل مانده ایم».
دلایل اهمیت پیدا کردن قتل آتنا
سیدحسن موسوی چلک، رئیس انجمن مددکاران اجتماعی در ادامه این نشست با بیان دلایل فاجعه بودن حادثه قتل آتنا، اظهار کرد: «چرا موضوع آتنا تبدیل شد به پدیده ای که حوزه اجتماعی بر حوزه سیاسی موثر گردید. باید دید چرا موضوع آتنا تبدیل به قضیه‌ای شد که اهمیت موضوع را تا حدی بالا می‌برد که باعث می‌شود رئیس جمهور و سایر قوا به این موضوع وارد شوند».
وی ادامه داد: «اگر می‌گویند این اتفاق یک فاجعه یا جنایت بوده به این دلایل است؛ از جمله آنکه نسبت به هر نوع رفتار بدی که در مورد کودکان اتفاق می‌افتد واکنش نشان می‌دهیم، این اتفاق آزار جنسی بوده، یک فرد متاهل اقدام به این کار کرده، سپس او را کشته و این اتفاق در شهر کوچکی مانند پارس‌آباد اتفاق می‌افتد که مردم، آتنا و امثال آتنا را می‌شناسند».
رسانه ملی از رسانه های اجتماعی عقب ماند
مشاور رئیس سازمان بهزیستی کشور با اشاره به جلوتر بودن شبکه‌های اجتماعی در انتشار این خبر، گفت: «مدیریت ماجرای آتنا به دست شبکه های اجتماعی بوده است. تلگرام اکنون توانسته جلوتر از سایر رسانه‌ها باشد، مردم ما نمی‌توانند بی‌تفاوت باشند، اگر بی‌تفاوت بودند باید شک می‌کردیم».
وی افزود: «اکنون اگر خبرنگار صداوسیما به منزل خانواده آتنا می‌رود و شانه‌های پدر او را می‌فشارد و همراه او اشک می‌ریزد، می‌خواهد از این شبکه‌ها عقب نماند، ما در زمینه مدیریت رسانه عقب هستیم، این موضوع در حادثه ستایش، پلاسکو و … دیده شد».
موسوی چلک گفت: «این حادثه نشان داد حوزه اجتماعی اگر برنامه ریزی درست نداشته باشد، تبعات اجتماعی و سیاسی بسیاری خواهد داشت، شبکه‌های اجتماعی کاری کردند که رسانه‌های غربی هم زودتر از ما به تحلیل این حادثه پرداختند، حال آنکه تاکنون رسانه ملی تحلیل درستی از این موضوع نداشته است.
سرگردانی مردم در واکنش به حوادث شبیه به قتل آتنا
وی با اشاره به نداشتن آگاهی مردم در واکنش به آزارهای جنسی عنوان کرد: «یک بحث دیگری وجود دارد و آن اینکه، با یک خلأ مواجهیم و آن اینکه مردم ما نمی‌دانند در مقابل آزار جنسی چه واکنشی باید نشان دهند و ما آموزش نداده ایم که در این مواقع چگونه رفتار کنند. در ضمن توجه بفرمائید، مادر اسماعیل هم مادر است و او به جایی می‌رسد که می‌گوید می‌خواهم اسماعیل زودتر اعدام شود، زدن سنگ به مغازه اسماعیل و تجمع مقابل منزل او، باعث شد حقوق شهروندی خانواده و فرزندان اسماعیل زیر پا گذاشته شود و یا حتی برادران او که تصمیم می‌گیرند از آن شهر بروند».
وی با بیان اینکه جنس پرداخت رسانه به این حوادث چگونه باید باشد، ادامه داد: «جنس پردازش رسانه با این موضوع باید متفاوت باشد، رسانه، کودک آزاری را رفع نخواهد کرد، بیشترین واکنش آن واکنش احساسی بود و در این حادثه صرفا واکنش‌ها برجسته شد».
موسوی چلک با بیان اینکه امروز نخستین نشست تخصصی درباره ماجرای قتل آتناست، گفت: ما نتوانستیم افکار عمومی را مدیریت کنیم و نتوانستیم راهکار و پیشنهاد درستی در این زمینه ارائه دهیم، این نخستین نشستی است که برای اولین‌بار درباره این موضوع برگزار می‌شود. متاسفانه اخبار غیرمرتبط با این ماجرا در شبکه‌های اجتماعی منتشر شدند و نتیجه آن شد که در این چند وقت یک بی‌اعتمادی افزایش یابد. به جای آنکه کارشناسان پاسخ درستی به این اتفاق دهند، کاربران فضای مجازی به افکار عمومی جهت دادند.
لزوم توجه به مراقبت‌های پس از آزادی مجرمان
وی افزود: «اسماعیل مرتکب جرایم دیگری هم شده بود، باید دید ما به «مراقبت پس از آزادی» چقدر پرداخته‌ایم، در ایران این سیستم وجود دارد، اما بیشتر به جنبه اشتغال مجرمان پس از آزادی می‌پردازد. مردم از سیستم قضایی انتظار برخورد دارند، اما باید بگذاریم سیستم قضایی کار خود را انجام دهد، سرعت بدون کیفیت در ماجرای قتل آتنا، ظلم در حق خانواده اسماعیل بود».
تصویب لایحه حمایت از کودکان و نوجوانان در مجلس
رئیس انجمن مددکاران اجتماعی تصریح کرد: «اکنون لایحه حمایت از کودکان و نوجوانان در مجلس شورای اسلامی در حال بررسی است، اعتقاد من این است تصویب این لایحه و اجرای حداقل 30 درصد آن باعث می‌شود کشور ما از پیشروترین کشورها در حوزه کودکان و نوجوانان شود. وظیفه رسانه این است که این موضوع را مطالبه کند و پیگیر آن باشد. در مواقعی آن‌قدر موضوعی سیاسی می‌شود که اجازه پرداخت اجتماعی به آن داده نمی‌شود، سیاسیون باید در این موضوع ورود پیدا کنند، اما نباید این اتفاق منجر به بهره‌برداری سیاسی شود».
وی ادامه داد: «اگر رسانه ملی در همان شبی که این حادثه بر ملا شد، برنامه‌ای تحلیلی با حضور کارشناسان مربوطه برگزار می‌کرد و یا در گفت‌وگوی ویژه خبری همان شب، این موضوع را بررسی می‌کرد، تبعات اجتماعی آن کمتر بود».
موسوی چلک با اشاره به ضعف در عدم آشنایی مردم با قوانین مجازات اسلامی، گفت: «در قوانین مجازات اسلامی، سازوکار مجازات مجرمان مشخص است، رسانه‌ها موظف‌اند این قوانین را مطالعه و آن چه که طبق قانون مشخص شده، مطالبه کنند. وظیفه آنها این است که مردم را با این قوانین آشنا کنند که این بزرگترین ضعف ما در مباحث قضایی است».
رئیس انجمن مددکاران اجتماعی با بیان اینکه اطلاعات ایسپا، اطلاعاتی است که به دست می‌آید و ساخته نمی‌شود، اظهار کرد: «این اطلاعات می‌تواند در جهت رفع بسیاری از مشکلات و مسائل اجتماعی موثر باشد، از این اطلاعات باید استفاده کرد».
فرصت دادن به سیستم قضایی و اطلاع رسانی درست به مردم
موسوی در ادامه سخنان گفت: »مردم نباید از سیستم قضایی انتظار رسیدگی سریع به این پرونده را داشته باشند چرا که سرعت در بررسی پرونده قاتل، بدون کیفیت خواهد بود و حق اسماعیل و خانواده اش هم نیست. البته اطلاع رسانی درست و به موقع به مردم دارای اهمیت است تا احساسات افکارعمومی آرامش پیدا کند».
