اگر چه اولین تجربه در رابطه با ایجاد یک نظام حمایتی از سلامتی جامعه به قرن هفدهم میلادی در انگلستان بر‌می‌گردد. زمانیکه دولت برای کمک به مجموعه‌هایی از کشاورزان ساکن ساحل شرقی که دچار فقر و تنگدستی بسیار شدیدی بودند یک سری قوانین اولیه را تصویب نمود. اما در اواخر قرن هیجدهم به علت انقلاب صنعتی و مهاجرت گروه‌های زیادی از مردم به شهرها که ازدحام جمعیت و بیماری‌ها و اپیدمی‌ها را به دنبال داشت عملاً آن قوانین اولیه کارساز نبوده و منسوخ گردید و کم کم از اواسط قرن نوزدهم زمینه‌ برای بنیان یک نظام سلامت عمومی فراگیر برای همه گروه‌های جمعیتی فراهم گردید که از آن زمان (سال 1849 میلادی) تا کنون چهار مرحله تکاملی را پشت سر گذاشته است و در حال حاضر در مرحله سلامت عمومی جدید قرار دارد.

اما در طی این مراحل تکاملی نظام سلامت عمومی دهان یا دندانپزشکی اجتماعی که در حقیقت زیرمجموعه سلامت عمومی است و بطور مستقیم تحت تاثیر اقدامات و سیاستهای آن قرار دارد. عملاً تا اوایل قرن بیستم چندان جایگاهی در آن نداشت. اما از اواخر قرن نوزدهم یک سری اتفاقات زمینه‌ساز شکل‌گیری این رشته از علم دندانپزشکی گردیده است که مهمترین آنها بشرح ذیل می باشد:

در سال 1884 میلادی برای اولین بار دندانپزشکی به نام راین اصطلاح بهداشت دهان را ابداع نمود و به دندانپزشکان توصیه می‌کرد که روش‌های صحیح مسواک زدن را به بیمارانشان بیاموزند سپس در سال 1886 جیمز لئون ویلیامز دندانپزشک آمریکایی که در انگلستان اشتغال داشت پلاک ژلاتینی سطح دندان‌ها را شناسایی و معرفی نمود و این شعار را مطرح نمود که « یک دندان تمیز هرگر نمی‌پوسد.» که گویای اهمیت تمیز نمودن دندان‌ها جهت ‌پیش‌گیری از بروز پوسیدگی می‌باشد. شایان ذکر است در چهارده قرن پیش از پیامبر گرامی اسلام روایاتی نقل گردیده و به ما رسیده است که بر اهمیت مسواک نمودن دندان‌ها در محافظت از دندان ها و محکم کردن لثه و به طور کلی رعایت بهداشت دهان تأکید دارند و جالب توجه است که بدانیم اولین جامعه ای که رعایت بهداشت دهان و دندان و استفاده از مسواک{ به صورت عملی و همگانی در آن رایج گردیده است، جامعه اسلامی در صدر اسلام می باشد که بنا به توصیه های پیامبر مکرم اسلام و به صورت یک رفتار بهداشتی مستمر یا سنت حسنه در میان مسلمانان رایج بوده است. هدفی که امروزه ما در پی آنیم تا آن را در جامعه خود ترغیب نماییم. سپس در اوایل قرن بیستم کلینیک‌های دندانپزشکی برای اطفال در اروپا و آمریکا تشکیل گردید و در سال 1910 در انگلستان براساس قانونی دندانپزشکان موظف شدند در مدارس ابتدایی حاضر شده و به بررسی وضعیت سلامتی دهان و دندانها و آموزش بهداشت دانش‌آموزان ‌بپردازند علاوه بر این مردم اروپا و آمریکا به تدریج بهداشت دهان را جدی گرفتند و در آمریکا ایده‌ سلامت عمومی و سلامت عمومی دهان با انجام معاینات مکرر ، درمان بچه‌ها و آموزش آنها در زمینه بهداشت دهان و دندان‌ها آغاز گردید.

سپس در سال 1906 میلادی حرفه بهداشت دهان توسط دکتر آلفرد سی‌فونز در ایالت کانکتیکات آمریکا پایه‌گذاری شد، زمانی که وی برای اولین بار یک دوره آموزشی را برای دستیارش آغاز نمود، سپس به طور رسمی در سال 1913 وی اولین دانشکده بهداشت دهان را با هدف آموزش و تربیت بهداشتکاران دهان و دندان که نقش اساسی در آموزش بهداشت جامعه و پیش‌گیری از بیماری‌های دهان و دندان دارند شروع نمود و این درحقیقت شروعی بود برای شکل گیری دندانپزشکی اجتماعی. به موازات این رخداد در آمریکا برای اولین بار در سال 1899 و برای دومین بار در سال 1916 توسط جامعه اعضای هیئت علمی دانشگاه ها پیشنهاد گردید که بهداشت دهان و پیشگیری جزء برنامه آموزشی دوره دندانپزشکی قرار گیرد که مورد توجه قرار نگرفت. اما در سال 1918 این موضوع مجدداً مطرح و مورد تایید قرار گرفت و تعداد 32 ساعت تدریس در زمینه بهداشت دهان به دوره آموزش دندانپزشکی اضافه گردید و نهایتا در سال 1950 ضرورت تدریس این رشته در تمام دانشکده های دندانپزشکی آمریکا مورد تایید و تصویب قرار گرفت.

در سال 1937 میلادی انجمن دندانپزشکی اجتماعی آمریکاکه نقش مؤثری در تأیید و تصویب این رشته و پیشبرد اهداف آن داشت تأسیس گردید و به دنبال آن در سال 1945 میلادی یک سری تحقیقات کلینیکی کنترل شده در رابطه با تأثیر افزودن فلوراید به آب آشامیدنی در ایالات نیویورک و میشیگان آمریکا آغاز گردید. که این تحقیقات تأثیر بسیار مهمی در پیش‌گیری از پوسیدگی‌های دندانی در سطح جامعه داشت و بعداً به عنوان یکی از اقدامات اساسی در زمینه دندانپزشکی اجتماعی محسوب گردید.

در سال 1950 میلادی دندانپزشکی اجتماعی به عنوان یکی از نه رشته تخصصی دندانپزشکی در آمریکا از طرف جامعه دندانپزشکی آمریکا مورد تأیید قرار گرفت.

و در سال 1970 میلادی اولین مرکز دندانپزشکی اجتماعی در شهر بوستون آمریکا به منظور ارائه مستقیم خدمات پیشگیری به مردم جامعه شروع به کار نمود. این مرکز عمده توجهش را معطوف آموزش گروهی دانش آموزان مدارس نمود و علاوه بر این نسبت به آموزش معلمین مدارس در این خصوص نیز اقدام گردید. همچنین در رابطه با اضافه نمودن فلوراید به آب آشامیدنی شهر اقداماتی را انجام داد. این مرکز با جذب کمک های مالی از منابع دولت فدرالو دانشگاه هاروارد در ازای انجام خدمات دندانپزشکی برای مردم شد پول دریافت نمی کرد. علاوه بر این از دندانپزشکان شهر نیز جهت پیشبرد اهداف خود کمک می گرفت.

و نهایتا در سال 2000 میلادی برای نخستین بار جراح عمومی آمریکا که بالاترین مقام مسئول در نظام سلامت عمومی آمریکا محسوب می شود و معمولاً از طرف شخص رئیس جمهوری انتخاب می گردد. گزارش خود را
50 سال پس از شروع فعالیت دندانپزشکی اجتماعی ارائه نمود. این اولین گزارش اختصاصی در مورد وضعیت سلامت دهان در آمریکا می باشد. اولین پیام در زمینه وضعیت سلامتی دهان در این گزارش این بود که سلامتی دهان یکی از اجزاء اساسی سلامت و تندرستی عمومی است و می بایست بیشتر از گذشته و در ارتباطی تنگاتنگ با سلامت عمومی مورد توجه و پیگیری قرار گیرد.

اما اتفاقاتی که در ایران رخ داده است

ابتدا ‌در سال 1361 شمسی وزارت بهداشت درمان و آموزش پزشکی به منظور بکارگیری همه امکانات و نیروهای موجود در امر بهداشت درمان کشور تأسیس گردید و نظام ارائه خدمات بهداشتی درمانی کشور در قالب شبکه های بهداشتی درمانی تقویت گردید. و در سال 1374 ادغام طرح بهداشت دهان در نظام ارائه خدمات بهداشتی اولیه (PHC) صورت گرفت بدین ترتیب به تدریج احساس نیاز به نیروهای دندانپزشکی با قابلیت های لازم جهت انجام وظیفه در چنین نظامی باعث شد که در سال 1379 شورای آموزشی دندانپزشکی و تخصصی درخصوص افزودن واحدهای نظری و عملی دندانپزشکی جامعه‌نگر به برنامه آموزش دوره دکترای عمومی دندانپزشکی مصوبه ای را بگذراند و بر این اساس در سال 1381 مرکز دندانپزشکی جامعه‌نگر افضل در اصفهان جهت برنامه‌ریزی و اجرای دندانپزشکی جامعه‌نگر برای نخستین بار در ایران تأسیس گردید.

ضرورت دندانپزشکی اجتماعی:

برای بحث در این زمینه که چه استدلال منطقی یا ضرورتی برای تشکیل دندانپزشکی اجتماعی وجود دارد ابتدا بایستی به هدفی که حرفه دندانپزشکی دنبال می‌کند اشاره نموده و راه‌های رسیدن به این هدف را بررسی نماییم. اما آنچه که از دیرباز به عنوان یک هدف برای این حرفه ترسیم گردیده است این است که حرفه دندانپزشکی که آن را در حال حاضر دندانپزشکی سازمان‌یافته نیز می‌نامند به هدف « سلامتی مطلوب دهان برای همه جامعه» اعتقاد دارد و آن را حمایت می‌کند. حال باید دید که آیا این حرفه می‌تواند بدین هدف نائل آید. اگر چه فعالیت‌ها و عملکرد حرفه دندانپزشکی در دو حیطه صورت می‌گیرد یکی بخش خصوصی و دیگری حیطه عمومی یا جامعه. اما بررسی و ارزیابی عملکرد حرفه دندانپزشکی در گذشته‌ و حال نشان می‌دهد که عمده فعالیت‌های آن در حیطه فردی و براساس یک بینش درمان گرایی صورت گرفته است و فارغ‌التحصیلان و شاغلین این رشته به طور عمده گرایش به اشتغال در بخش خصوصی را داشته‌اند و علت این گرایش و نحوه عملکرد از یک سو مربوط می شود به فراهم نبودن زمینه فعالیت در حیطه عمومی و از سوی دیگر مربوط است به نظام آموزش دندانپزشکی به نحوی که در اکثر کشورهای جهان و از جمله کشور ما نظام آموزش دندانپزشکی براساس درمان‌گرایی و آموزش دانش و مهارت‌های عملی پایه‌ریزی شده است و دندانپزشک تربیت شده در این نظام آموزشی غالباً آموخته است که چگونه بیماران را درمان کند و راه‌های درمان کدامند. اما باور و اعتقاد درستی به مراقبت‌های جامع دندانپزشکی با رویکرد به پیشگیری اولیه در جامعه ندارد و بهداشت و پیش‌گیری در همه سطوح را نیز کمتر مورد توجه قرار می‌دهد. براساس چنین نگرشی شاغلین دندانپزشکی بعنوان افرادی با سطح اطلاعات کم از نیازهای واقعی جامعه صرفاً به درمان بیمارانی که به آنها مراجعه می نمایند می پردازند و معمولاً بر روی شکایت اصلی بیمار متمرکز شده و یا تمایلات او را در درمان مدنظر قرار می دهند. از سوی دیگر در جامعه ای که ارائه خدمات دندانپزشکی صرفا توسط بخش خصوصی (درمان فردی) صورت می گیرد. افراد نیازمند و یا بدون حمایت مالی و بیمه‌ای کمتر به خدمات دندانپزشکی دسترسی دارند. بخصوص آنهایی که در نقاط دورافتاده و یا محروم زندگی می‌کنند معمولاً از گرفتن خدمات بخش خصوصی بی‌بهره‌اند. اما در نقطه مقابل توجه به رویکرد نظام ارائه خدمات عمومی دندانپزشکی نشان می دهد که اساساً فعالیت‌های بهداشتی درمانی در این بخش بر مبنای نگرش و جهت‌گیری به سمت جامعه بوده و مشتمل بر انجام مراقبت‌های جامع دندانپزشکی می باشد و هرگونه اقدامی با تأکید بر روی بهداشت و پیش‌گیری برای همه آحاد مردم اعم از افراد سالم و یا بیمار انجام می‌گیرد. علاوه بر این در این نظام به علت بررسی وضعیت سلامتی دهان و برآورد نیازهای جامعه می‌توان خدمات پیش گیری یا مراقبتی مناسب به کلیه گروه‌های اجتماعی و به ویژه به گروه‌های پرخطر در جامعه ارائه داد.

در نتیجه با توجه به تفاوت‌های اساسی فی مابین این دو نوع رویکرد ارائه خدمات و به منظور نیل به هدف حرفه دندانپزشکی یعنی تأمین و ارتقاء سلامتی دهان کل جامعه همانا ضرورت ایجاد و توسعه نظام سلامت عمومی دهان (نظیر ادغام خدمات بهداشت دهان و دندان در نظام PHC در کشور ما) و در این راستا به منظور تربیت نیروهای مناسب و با انگیزه خدمت در آن نظام راه اندازی و اجرای برنامه آموزش دندانپزشکی با رویکرد به جامعه اجتناب ناپذیر می باشد. این رشته که در ایران تحت عنوان دندانپزشکی اجتماعی یا دندانپزشکی جامعه‌نگرشناخته می‌شود. در واقع شاخه و دیدگاه خاصی در علم دندانپزشکی است که بر ارائه مراقبت ‌های جامع دندانپزشکی به توده‌های جامعه دلالت دارد و بر جنبه های اجتماعی مراقبتهای سلامت دهان و دندان تاکید می ورزد. اما دستیابی به این مهم از طریق آموزش دندانپزشکی مبتنی بر جامعه که به نوبه خود بر فعالیت یادگیری بر مبنای جامعه استوار می باشد امکان پذیر خواهد بود و با عنایت به اینکه اساسا در علوم سلامت یادگیری به گونه ای است که آموزش گیرنده به سطحی از تبحر برسد که در سه گستره دانش (یادگیرنده بداند)، نگرش (یادگیرنده بخواهد) و مهارت (یادگیرنده بتواند) توانمندی لازم را کسب نماید لذا در این دیدگاه انتظار می‌رود که کسب دانش و مهارت‌های مبتنی بر یادگیری درون جامعه توسط دانشجویان بنحوی به تغییر نگرش آنان منجر گردد که درک نمایند در قبال بیمارانی که به آنها مراجعه می کنند مسئول نیستند بلکه مسئولیتهای اخلاقی و حرفه ای وسیعتری نیز در قبال کل جامعه دارند که می بایست در آینده شغلی خود علاوه بر پرداختن به امور صرفاً درمانی برای فرد به انجام مراقبت‌های جامع دندانپزشکی که بر اصول بهداشت و پیش‌گیری و ارتقاء در همه سطوح و آگاهی دادن به گروههای مختلف اجتماعی استوار است اقدام نمایند و علاوه بر این به نیازهای واقعی جامعه ای که در آن زندگی می کنند حساس بوده و برای رفع آنها پیگیر باشند. لذا ایجاد نگرش پیشگیری به جای درمان در همه سطوح، تمرین روشهای پیشگیری فردی و گروهی، بررسی مشکلات مرتبط با سلامتی دهان در گروه هایی از جامعه توسط دانشجویان و آشنائی با نظام ارائه خدمات بهداشتی درمانی کشور و شناخت جایگاه و مسئولیت هایی که ممکن است در آنها ایفاء نقش نمایند از اهم موضوع های آموزشی است که دانشجویان در طی دوره دندانپزشکی جامعه نگر می بایست فراگیرند. به نحوی که در پایان دوره دندانپزشکی با چنین رویکردی قادر خواهند بود به انجام نوعی از حرفه دندانپزشکی بپردازند که حداقل دارای چهار ویژگی بارز نسبت به دندانپزشکی مرسوم می باشد.

1- مبتنی است بر پیشگیری

2- مبتنی است بر بهترین شواهد علمی موجود

3- متناسب با نیازهای جامعه می باشد.

4- جنبه های اقتصادی، اجتماعی و روانشناختی مراقبتها را مورد توجه قرار می دهد.

دامنه فعالیت‌های دندانپزشکی اجتماعی

همانگونه که از تعاریف انجام شده در خصوص دندانپزشکی اجتماعی بر می‌آید اساس فعالیت‌های این علم بر مبنای پیش‌گیری، کنترل بیماری‌های دندانی و ارتقاء سلامت دهان استوار گردیده است که در نهایت موجب بهبود بخشیدن به کیفیت زندگی انسان می‌گردد. اما نکته کلیدی که در رسیدن به این اهداف حائز اهمیت است نگرش این علم به کل جامعه به عنوان یک بیمار می‌باشد که از طریق تلاش‌های تیمی سازمان یافته در جامعه به آن ارائه خدمت می گردد. منظور از نگرش به جامعه به عنوان یک بیمار همانگونه که قبلا نیز به آن اشاره شد این است که برخلاف بخش خصوصی که صرفاً به یک فرد ارائه خدمت می‌کند. دندانپزشکی اجتماعی کل جامعه و یا هر کدام از گروه‌های اجتماعی را به عنوان یک بیمار تلقی نموده و به آن ارائه خدمت می‌نماید. در بخش خصوص بیمار معمولاً فردی است که بر روی صندلی دندانپزشکی قرار می‌گیرد و مراقبت‌های دندانی صرفاً براساس نیازها و تمایلات شخصی او انجام می‌گیرد و دندانپزشک نیز صرفاً در قبال بیماری که به او مراجعه نموده است احساس مسئولیت می کند. در حالی که در حیطه نظام عمومی ارائه خدمات دندانپزشکی اولاً حتی در یک اقدام کلینیکی بر روی صندلی دندانپزشکی اقدامات بهداشتی درمانی فردی برای یک بیمار خاص در راستا و هماهنگ با اهداف و برنامه‌های جامع مراقبتی در آن جامعه صورت می‌گیرد. ثانیاً نظام ارائه خدمات (اعم از دانشکده های دندانپزشکی، بخش خصوصی، بخش دولتی) تنها در قبال بیمارانی که به آنها مراجعه می کنند مسئول نیستند بلکه لازم است به نحو مقتضی از مشکلات جوامع تحت پوشش خود اطلاع پیدا کنند. از طرف دیگر بدون مشارکت و مداخله مستقیم جامعه امکان دستیابی به همه بیماریها و حل مشکل کلیه آحاد جامعه وجود نخواهد داشت، چرا که شرط اول حل مشکلات دهان و دندان مردم جامعه، آگاهی آنها از بیماری خود و اعتقاد به مراجعه به مراکز بهداشتی درمانی و امکان دستیابی به این مراجع است. لذا بر این اساس روند کلیه مراحل و اقداماتی که در حیطه نظام سلامت عمومی به صورت فراگیر انجام می گیرد (مطالب صفحه 6 و جدول شماره 1) در این حیطه در خصوص سلامت دهان و دندان به مرحله اجرا در می آید. اما در یک وضعیت مطلوب انجام مداخلات در جامعه و یا اجرای برنامه های جامع مراقبتهای دندانپزشکی برای تمام گروه های اجتماعی انجام می گیرد در غیر اینصورت گروه هایی که بیشتر از سایرین در معرض خطر ابتلا به بیماری های دهان و دندان هستند به عنوان گروه های هدف مورد توجه قرار خواهند گرفت. از جمله دانش‌آموزان مقطع ابتدایی که عموماً در معرض خطرابتلا به پوسیدگی‌های دندانی هستند و یا زنان باردار که در طول دوران بارداری در معرض ابتلاء به بیماری‌های پریودنتال می‌باشند. اما یکی از اقدامات بسیار مهم در راستای تلاش‌های سازمان یافته اجتماعی در این علم آموزش بهداشت دهان به گروه‌های اجتماعی و یا کل جامعه می‌باشد. این اقدام اساسی که با بکارگیری شیوه‌های مختلف ارتباطی صورت می‌گیرد. موجب جلب مشارکت مردم در جهت کشف و دستیابی به همه بیماریهای دهان و دندان، پیشگیری از بیماریهای دندانی و ارتقاء سلامت دهان جامعه می‌شود.

بنابراین در مجموع دامنه فعالیت‌های دندانپزشکی اجتماعی از انجام تحقیقات اپیدمیولوژیک و پایه‌ در جامعه برای نیازسنجی و تعیین وضعیت سلامتی دهان جامعه و اولویت‌های برنامه‌ریزی شروع می‌شود تا اجرای برنامه‌های جامع پیشگیری از بیماری‌های دهان در سطوح سه‌گانه اولیه، ثانویه و ثالثیه به ویژه در گروه‌های اجتماعی هدف یا در معرض خطر و اقدام به انجام برنامه‌های آموزش بهداشت دهان و دندان فردی و اجتماعی و جلب مشارکت مردم که نهایتاً به ارتقاء سلامت دهان منتهی می‌گردد که ارتقاء سلامت دهان نیز به نوبه خود موجب بهبود کیفیت زندگی خواهد شد.

بنابراین در مجموع دامنه فعالیت‌های دندانپزشکی اجتماعی شامل موارد ذیل می‌باشد:

1ـ انجام تحقیقات جهت تعیین وضعیت سلامتی دهان و استفاده از یافته‌های تحقیق به منظور برآورد نیازهای جامعه.

2ـ آموزش بهداشت دهان به جامعه به ویژه گروه‌های هدف.

3ـ پیش‌گیری از بیماریهای دهان و دندان.

4ـ کنترل (درمان) بیماری‌های شایع دهان و دندان.

5ـ اجرای برنامه های گروهی مراقبتهای دندانپزشکی.

6ـ ارتقاء سلامتی دهان که خود بر سه پایه مهم پیشگیری، آموزش بهداشت و حفظ سلامتی استوار بوده و حصول آن مستلزم اجرای دیگر اقدامات فوق می باشد.

هر کدام از موارد ششگانه فوق خود موضوع بحث مفصل در حیطه دندانپزشکی اجتماعی است که متعاقباً در فصول بعدی مورد شرح و بحث قرار خواهند گرفت.

وظایف یک دندانپزشک در حیطه دندانپزشکی اجتماعی

هدف دندانپزشکی اجتماعی تأمین سلامتی مطلوب دهان برای تمام آحاد جامعه و تسهیل دسترسی عمومی به مراقبت‌ها یا خدمات جامع دندانپزشکی می‌باشد. برای دست‌یابی به چنین هدفی یک مسئولیت‌ حرفه‌ای و اخلاقی بر روی دوش تمام شاغلین حرفه دندانپزشکی اعم از دندانپزشکان عمومی و متخصص، بهداشتکاران دهان و پرستاران دندانپزشکی و غیره قرار دارد. کلیه این شاغلین می‌بایست در ارتباط با سلامتی دهان جامعه تلاش نمایند. از جمله دندانپزشکان در بدو اشتغال در جامعه و به ویژه قبول مسئولیت در نظام ارائه خدمات بهداشتی درمانی عملاً در کلیه برنامه‌‌هایی که برای ارتقاء سلامت، پیش‌گیری از بیماری‌های دهان و دندان و تأمین مراقبت‌های جامع دندانپزشکی برای گروه‌های آسیب‌پذیر در جامعه طراحی شده است درگیر شده و مسئولیت‌ می‌یابد. لذا دندانپزشک صرفاً یک درمانگر نبوده بلکه می‌بایست در قالب شش نقش وظایف و مسئولیت های خود را در قبال تأمین و بهبود سلامت دهان جامعه ایفاء نماید. این وظایف عبارتند از:

1ـ به عنوان یک کلینیسین یا ارائه کننده خدمات دندانپزشکی

اولین مسئولیت یک دندانپزشک برخورداری از قابلیتهایی است که بتواند به عنوان یک کلینسین چه در بخش خصوصی و چه در نظام ارائه خدمات عمومی بیمار خود را به نحو مطلوب و علمی معالجه نماید و لازمه این کار این است که ابتدا وضعیت کلی سلامتی دهان و بلکه وضعیت سلامت عمومی بیمار خود را به طور جامع از طریق بررسی ها و انجام معاینات اصولی مورد ارزیابی دقیق قرار دهد و صرفاً به مشکل دندانی ابراز شده از طرف بیمار نپردازد. بدین ترتیب با تشخیص و شناسایی مشکلات دهانی و عمومی بیمار می تواند در جهت ارائه طرح درمان مناسب برای درمان بیماریهای دهان و همچنین در صورت لزوم ارجاع بیمار خود به دیگر متخصصین مربوطه اقدام نماید و لذا بدینگونه یک دندانپزشک می تواند با یک دید جامع به بیمار خود بنگرد و رسالت خود را به عنوان کلینسین مسئول به انجام رساند.

2ـ آموزش دهنده سلامتی یا ارتقاء تندرستی:

دندانپزشک موظف است و حتی از نظر اخلاق حرفه‌ای مسئولیت دارد در جهت پیش‌گیری از بیماری‌های دندانی و ارتقاء سلامت دهان و از طریق ارائه و نمایش اطلاعات علمی بر روی موضوعات مختلف مرتبط با پیش گیری ارتقاء سلامتی دهان و دندان نقش خود را در بهبود وضعیت سلامتی دهان ایفا نماید.

3ـ به عنوان یک مشاور یا شخص مرجع:

در این نقش دندانپزشک به عنوان یک مشاور و یا مرجع اطلاعات دندانپزشکی برای افراد، سازمان‌ها، مدارس و دیگر حرف پزشکی و یا مرتبط با سلامتی در رابطه با موضوعاً دندانپزشکی ایفاء نقش می نماید. بنابراین هر چه اطلاعات، دانش و مهارت‌های وی در رابطه با وضعیت‌های مختلف سلامتی و بیماری‌های حفره دهان و همچنین تأثیر این وضعیت‌ها بر روی سلامتی عمومی بیشتر باشد و توانایی ارائه راه‌حل‌ها و برنامه‌‌های مناسب به نیازهای جامعه را داشته باشد این نقش پر رنگ‌تر خواهد بود.

4ـ ‌به عنوان حمایت‌کننده یا عامل تغییر:

یک دندانپزشک در جامعه‌ای که اشتغال دارد اگر افرادی یا گروه‌هایی از مردم جامعه به هر دلیل دسترسی به خدمات دندانپزشکی ندارند و یا قادر نیستنـد این خدمـات را دریـافت دارند مسئـولیت دارد به عنوان حامی دریافت ‌کنندگان خدمات دندانپزشکی از طریق مراجع قانونی و مسئولین ذی‌ربط در جهت حمایت از این افراد یا گروه‌ها اقدام نماید. علاوه بر این در این مسئولیت به عنوان عامل تغییر می‌تواند به افراد یا گروه‌های اجتماعی در رابطه با کیفیت محصولات یا خدمات دندانپزشکی اطلاعات لازم را به آنها ارائه داده و یا در اختیار آنان بگذارد و بدین طریق موجب تغییر نظر و تصمیم مصرف‌کنندگان به سمت دریافت خدمات و محصولات با کیفیت مطلوب شود.

5ـ ‌به عنوان یک محقق:

دندانپزشک به عنوان یک محقق می‌تواند از طریق بررسی‌های اپیدمیولوژیک و ارزیابی شاخص‌های دندانی نیازهای واقعی جامعه ای را که در آن اشتغال دارد و یا گروه‌های اجتماعی تحت پوشش را برآورد نماید سپس تعیین نماید که چه متدها یا اقداماتی جهت پیش‌گیری و کنترل بیماری‌های دهان بهتر است انجام گیرد. همچنین می‌تواند شیوه زندگی مردم جامعه خود را مورد بررسی قرار داده و سوء رفتارهای بهداشتی را تشخیص دهد و سپس در جهت تغییر و اصلاح آنها کوشش نماید.

6ـ به عنوان مدیر یا مجری:

دندانپزشک در هر دو حیطه دندانپزشکی عمومی و خصوصی می‌تواند به عنوان مدیر با مجری طرح‌های سلامتی دهان عمل نماید. در این خصوص دندانپزشک باید از دانش و مهارت‌های لازم به ویژه در مورد سایر نقش‌هایی که قبلاً به آنها اشاره شد برخوردار باشد تا بتواند برنامه‌هایی را در جهت تأمین نیازهای گروه‌های هدف، طراحی، سازماندهی و به مرحله اجرا درآورد و یا در سطح منطقه یا جامعه خود به عنوان مدیر و مجری بخشی از خدمات سلامتی دهان انجام وظیفه نماید.

منبع-وبلاگ مددکاری جامعه ای-عباسعلی یزدانی