یکی از مهمترین حیطه هایی که مددکاران اجتماعی در کار با افراد دارای معلولیت بر آن تمرکز می کنند و به بیانی دیگر حیطه مانور مددکاران اجتماعی تلقی می شود توانبخشی روانی-اجتماعی است. در این مجال، بخشی از اهداف، بنیان های علمی و کاربردی آنها و نیز حوزه های ورود مددکاران اجتماعی شرح داده می شود.
توانبخشی شامل تمام اقدامات هدفمند برای کاهش اثر معلولیت بر فرد، قادر ساختن وی برای دستیابی به استقلال، در هم آمیزی اجتماعی، کسب کیفیت زندگی بهتر و خود شکوفائی است. توان بخشی فرایندی است پویا و خلاق که نیاز به همکاری گروهی افراد متخصص درمانی، مددجو و خانواده دارد. چهار روش برای توانبخشی افراد معلول وجوددارد. توانبخشی پزشکی ، اجتماعی ، آموزشی و حرفه ای.
هر یک از این روش ها در مورد گروه مشخصی از معلولین با شدت و ضعف های متفاوت می تواند کاربردها و اثرات متعدد داشته باشد. از این میان توانبخشی روانی- اجتماعی امیدی است تازه در بهبود باورهای افراد اجتماع، معلولین ، خانواده ها و متخصصین. این رویکرد یکی از بهترین راه کارها برای ایجاد تشریک مساعی بین افراد مبتلا به معلولیت روانی، خانواده ها و ارائه دهندگان خدمات می باشد که با تاکید بر تقویت نقاط قوت، اصلاح باورها و نگرش های افراد جامعه صورت میگیرد. با ایجاد بستر مناسب امکان بهبود شرایط، بازگشت و حضور فرد معلول در جامعه فراهم می شود.
آگاه سازی آحاد مختلف جامعه نسبت به تجدیدنظر در ساخت و سازهای اجتماعی و رعایت حضور و حقوق افراد معلول در جامعه، کاهش محرومیت و توسعهی عدالت اجتماعی در مورد معلولین، عرضه ی خدمات و امکانات مورد نیاز این گروه با در نظر گرفتن نیاز مطرح شده یا سنجیده شده از فرد معلول و… از نمونه اقداماتی است که می توان در حیطه ی اجتماعی توانبخشی افراد معلول انجام داد. تاکید بر بعد روانی توانبخشی مضاف بر اصلاحات و تغییرات اجتماعی می تواند چشم انداز نوین و خلاقانه ای به مسئله ی بهبود و ارتقاء ظرفیت های افراد معلول بویژه بیماران اعصاب و روان مزمن باشد. مزمن بودن طبیعت اختلالات روانی، بطور ضمنی اشاره بر تخریب شدید عملکرد فردی و اجتماعی افراد دارد اما باید همواره به خاطر داشت که این عوارض ماحصل بیماریهای روانی میباشند. درمیان تعارف موجود از اختلالات روانی مزمن بنا به تعریف گلدمن (Goldman) این اختلال یا به تعبیر علمی تر ناخوشی روانی خطیر و پایدار بیماری است که سبب اختلال در عملکرد فرد در سه حیطه از موراد زیر می شود: 1-بهداشت فردی و خود مراقبتی 2-استقلال 3-ارتباطات بین فردی 4-یادگیری 5- تعاملات اجتماعی 6-تفریح و سرگرمی بطوریکه در نهایت این نقایص و اختلالات عمکردی منتج به حس عدم رضایت فردی،اجتماعی و اقتصادی می گردد(کارسون و آرنولد). توان بخشی روانی- اجتماعی فرایندی است که از دو جهت حائز اهمیت است: نخست آنکه توان بخشی در مورد افرادی بکار می رود که بواسطه عاملی مشخص دچار ناتوانی شده باشند.دوم آنکه کمک رسانی باید به طریقی عملی شود که فرد از توانمندیهای موجودش بهره گیرد و به اعتماد به نفس و رضایت فردی نایل گردد در نهایت توان بخشی روانی – اجتماعی فرایندی حاصل از تلاش اعضاء تیم درمان متشکل از روانپزشک ،روانشناس بالینی،مددکاراجتماعی ،پرستار،کاردرمانگر،بیمار و خانواده اش می باشدکه با هدف ارتقاء در توسعه توانمندی های باقی مانده فرد روانی ناتوان برای رسیدن به زندگی ،آموزش ،اجتماعی شدن و بطور کلی سازگاری در حد طبیعی طراحی می گردد. هدف اعضاء تیم توان بخشی را می توان در موارد ذیل خلاصه نمود. 1-ارتقاء موقعیت فردی و بهبود توانائیهای شخصی 2-ایجاد یا تجدید مهارتهای ارتباطات بین فردی 3-ایجاد یا تجدید زندگی مستقل 4-کمک به فرد برای دست یابی به رضایت خاطر از کیفیت زندگانیش.
مددکاران اجتماعی با اقدام مستقیم ، توسعه ی اجتماعی و مدیریت سطوح زیر بنایی باورها و ارزش ها، جنبشی را در جامعه ایجاد می کنند که از آن طریق می توان ضمن حفظ احترام و شان فرد معلول، هویت های فرهنگی و اجتماعی خدشه دار شده ی این گروه را نیز ترمیم نموده و با حمایت های بی چشم داشت خویش زمینه ی ایجاد محیطی شاد و توام با عدالت را فراهم نماید.
سارا نوروزی
مددکار اجتماعی
مجله پیک توانا شماره 38
