سازمان ثبت احوال کشور چندی پیش در گزارشی اعلام کرد که در 9 ماهه ی نخست امسال، 108 هزار و 249 مورد طلاق در کشور به ثبت رسیده که در مقایسه با مدت مشابه پارسال، 9/3 درصد افزایش داشته است.

بر اساس این گزارش ،100 هزار و 586 مورد طلاق در شهرها و هفت هزار و 663 مورد نیز در روستاها به ثبت رسیده است در هر ماه بطور متوسط تعداد 12 هزار و 28 واقعه طلاق و یا به عبارتی در هر شبانه روز 392 مورد طلاق به ثبت رسیده است.

افزایش طلاق به عنوان یک پدیده ی اجتماعی نامطلوب در میان زوج های ایرانی در سال های گذشته، موضوعی است که نگرانی بسیاری از فعالان و کارشناسان خانواده و جامعه را برانگیخته است. اگرچه طلاق گاهی به عنوان آخرین راه برای رهایی از شرایط عذاب آور حاکم بر یک زندگی مشترک، می تواند اقدام بجایی محسوب شود، اما در بیشتر موارد همچنان به این پدیده با دیده ی منفی می نگرند.

از آنجا که از دیرباز به دلیل نظام فرهنگی و دینی حاکم در ایران، طلاق از نظر جامعه، پدیده ی نامطلوب بوده است و خانواده ها تا حد امکان در برخورد با مشکل های زندگی از دست یازیدن به آن دوری می کردند، افزایش کنونی نرخ طلاق در میان زوج های ایرانی، ضمن نامتناسب بودن با ارزش های فرهنگی و دینی ما بسیار تاسف بار است.

نهاد خانواده در نظام فرهنگی ایران همواره نهادی مقدس و کانون رشد و تربیت افراد جامعه بوده است و تهدید بنیان خانواده ها با مسایلی همچون طلاق، پیامدهای منفی بسیاری را برای جامعه به همراه خواهد داشت.

از این رو ضمن توجه به دلایل افزایش پدیده ی طلاق در کشور، آسیب شناسی این پدیده جهت آگاهی رسانی به خانواده ها از یک سو و یافتن راهکارهایی برای کمک به حل آن از سوی دیگر، از اهمیت ویژه ای برخوردار است.

*** آسیب شناسی طلاق

پدیده ی طلاق در بیشتر موارد، پیامدهای نامطلوبی بر سرنوشت اعضای خانواده ای که این اتفاق را تجربه کرده اند- از جمله پدر، مادر و فرزندان- بر جای می گذارد. تنهایی و رها شدن در جامعه بدون داشتن پشتوانه ی عاطفی محکم، از جمله پیامدهایی است که طلاق برای زن و مرد و فرزندانشان به دنبال دارد.

در این ارتباط «حسین باهر» جامعه شناس، استاد دانشگاه و بنیان گذار رفتارشناسی در ایران در گفت و گو با گروه پژوهش های خبری ایرنا اظهار داشت: طلاق موجب بی سر و سامانی زن و مرد و فرزندان می شود؛ مگر آنکه شرایط همزیستی مسالمت آمیز آنقدر فجیع باشد که بین بد و بدتر، شاهدان عادل، ترجیح به «بد» که طلاق است، دهند.

«هادی معتمدی» روانپزشک و آسیب شناس مسایل اجتماعی نیز در گفت و گو با گروه پژوهش های خبری ایرنا در خصوص آسیب شناسی طلاق گفت: از آنجا که طلاق مرگ یک زندگی، یک هدف و یک جریان را به دنبال دارد، پس از آن زن و مرد حتی اگر از طلاق راضی باشند و بخواهند از یکدیگر جدا شوند، دچار سوگ می شوند؛ پس از طلاق زن و مرد برای چندین ماه سال دچار علایمی می شوند که این علایم خود را همچون افسردگی، اضطراب، تمایل نداشتن به جنس مخالف، بی هدف شدن در افکار و کندی در کارها، نمایان می سازند.

معتمدی در ادامه افزود: این افراد برای زندگی جدید خود و آشنایی با افراد جدید دچار مشکل می شوند و همیشه در مظان این اتهام هستند که اگر افراد مناسبی هستند، چرا در زندگی قبلی خود ناکام بوده اند.

این روانپزشک از دست دادن اعتماد به نفس را یکی از پیامدهای بسیار منفی طلاق برای زوج ها بویژه زوج های جوان که بر اساس معیارهای دنیای جدید، در بیشتر موارد همسرشان را خود انتخاب کرده اند، بر شمرد.

وی در این ارتباط خاطر نشان کرد: وقتی چنین ازدواج هایی منجر به طلاق می شوند، افراد کمتر از حمایت خانواده های خود بهره مند خواهند شد؛ این افراد به انتخاب هایشان شک می کنند و اعتماد به نفس خود را از دست می دهند.

«مهناز اخوان تفتی» کارشناس روانشناسی تربیتی در مقاله ای با عنوان «پیامد های طلاق در گذار از مراحل آن» آورده است: آثار طلاق سهمگین تر از آن است که از ابتدا بتوان به عمق زیان های روانی-عاطفی آن پی برد. طلاق عشق را به نفرت و یگانگی را به بیگانگی، اعتماد را به بی اعتمادی و محبت و حمایت را به خشم و نفرت تبدیل می کند.

* پیامدهای منفی طلاق بر زنان

گذشته از آثار منفی کلی که کارشناسان از آنها به عنوان پیامدهای منفی ناشی از طلاق یاد کرده اند، طلاق، آثار منفی و جبران ناپذیری را به طور جداگانه بر روی افراد خانواده از جمله زن، مرد و فرزندان بر جای می گذارد.

«فرهاد امام جمعه» جامعه شناس و عضو هیات علمی دانشگاه آزاد اراک در گفت و گو با گروه پژوهش های خبری ایرنا درباره ی پیامدهای منفی طلاق بر زنان گفت: پدیده ی طلاق آثار سویی را به همراه دارد که از آن جمله می توان به مشکل های مالی گریبانگیر زنان بعد از جدایی، حرف و حدیث های اطرافیان، نگاه منفی جامعه به زنان مطلقه، شانس پایین ازدواج مجدد برای این زنان، اضطراب و خشم و مشکل های شخصیتی اشاره کرد.

هادی معتمدی نیز در این خصوص معتقد است: در محیط اجتماعی، زن مطلقه کسی است که چندان مورد علاقه ی کارفرمایان نیست؛ به همین دلیل در به دست آوردن کار دچار مشکل می شود؛ زن های مطلقه از نظر گرفتن منزل و حتی سفر رفتن دچار مشکل خواهند بود.

* پیامدهای منفی طلاق بر مردان

جدایی از همسر و خارج شدن از زندگی مشترک عوارض و آثار نامطلوبی را نیز برای مردان به همراه دارد. در همین ارتباط در مقاله ی «آسیب شناسی طلاق (علل و عوامل) و راهکارهای پیشگیری از آن» نوشته ی «مسعود صدرالاشرافی»، «معصومه خنکدار طارسی»، «اژدر شمخانی» و «مجید یوسفی افراشته» آمده است: فشارهای روحی و روانی، ابتلا به انواع آسیب ها مثل اعتیاد به مواد مخدر، الکل، اختلالات رفتاری، خودکشی، فحشا، از دست دادن پیوندها و همبستگی با خانواده، طرد خانوادگی، تن دادن به ازدواج های موقت و ازدواج های ثانویه، اختلاف بین فرزندان با همسر در صورت ازدواج مجدد، از جمله آثار و پیامدهای منفی طلاق برای مردان است.

هادی معتمدی نیز در ادامه ی گفت و گوی خود با پژوهشگر ایرنا، از آسیب های روحی و روانی، از دست دادن دوستان مشترک و پرداختن هزینه های سنگین برای طلاق به عنوان بخش کوچکی از مشکل های مردان پس از طلاق یاد کرد.

* پیامدهای منفی طلاق برای فرزندان

همواره از فرزندان به عنوان آسیب پذیرترین افرادی یاد می شود که در فضای اختلاف های میان پدر و مادر و در نهایت طلاق و جدایی آنها قرار دارند. فرزندانی که در خانواده هیچ یک از معیارهای زندگی خانوادگی شایسته از جمله آرامش، امنیت و اطمینان را تجربه نمی کنند و همواره در بستری از تنش ها و جنجال ها به سر می برند، بی تردید در معرض ابتلا به طیف گسترده ای از مشکل های عاطفی، روانی و رفتاری قرار دارند که این مشکل ها به یقین در سعادتمندی و زندگی آتی آنها نیز تاثیر خواهد گذاشت.

در مقاله ی آسیب شناسی طلاق (علل و عوامل) و راهکارهای پیشگیری از آن، ضمن تاکید بر این مطلب که آثار و عوارضی که طلاق برای فرزندان دارد می تواند زمینه ی بروز بسیاری از اختلال های رفتاری، روحی و روانی در آنها باشد، آمده است: طلاق می تواند زندگی فردی و اجتماعی آتی آنان (فرزندان) را به مخاطره اندازد و بروز افسردگی در کودکان و نوجوانان، اضطراب، پرخاشگری و عصیان در نوجوانان، حسادت، سوء ظن و بدبینی نسبت به دیگران، فرار از منزل، ترک تحصیل و افت تحصیلی، بزهکاری و کجروی های اجتماعی (قتل، دزدی، فحشا و …)، ازدواج زودرس به ویژه برای دختران، ضعف اعتماد به نفس، اختلال هویت، اعتیاد، فقر، ضعف سلامت جسمی و روانی را به همراه داشته باشد.

«سید علی محدث اردبیلی» دانشیار دانشگاه تبریز نیز در مقاله ای با عنوان «بررسی طلاق از لحاظ روانشناسی روی بچه ها» آورده است: اتفاق می افتد که هر یک از والدین (پس از طلاق) سعی می کنند تا علیه دیگری به بچه وابسته گشته و با او نوعی اتحاد حاصل نماید؛ این امر چیز بدی است زیرا بچه در مبارزه بین والدین به یک سلاح مبدل می گردد.

در همین چارچوب فرهاد امام جمعه عضو هیات علمی دانشگاه آزاد اسلامی اراک در ادامه ی گفت و گوی خود با پژوهشگر ایرنا، در تشریح مشکل های کودکان طلاق، گفت: متاسفانه در بسیاری از موارد، زن و شوهری که در آستانه ی جدایی از یکدیگر قرار دارند، پای کودکان را نیز به مشاجره های هر روزه ی خود باز و آنها را قربانی خودخواهی خود می کنند؛ این روند گاهی پس از طلاق هم ادامه دارد؛ به نحوی که کودک همچنان در معرض سوء استفاده قرار می گیرد و از حقوق اولیه اش نظیر ملاقات به موقع با پدر یا مادر محروم می شود.

هادی معتمدی نیز در ارتباط با آسیب هایی که به فرزندان در جریان طلاق وارد می شود به ایرنا گفت: در این میان فرزند یگانه بزرگ می شود؛ یعنی به سمت تک والدی کشیده می شود و نیمی از وجودش هیچ وقت شکل نمی گیرد.

به اعتقاد این روانپزشک، شکل گیری مرد وجود و زن وجود انسان که با تجربه ی زندگی در کنار پدر و مادر امکان پذیر است، در فرزندانی که شاهد طلاق والدین خود هستند با مشکل مواجه می شود و در نهایت فرد از نظر روحی و روانی انسانی کامل نخواهد شد.

*پیامدهای منفی اجتماعی طلاق

از آنجا که از خانواده همواره به عنوان پایه و اساس جامعه یاد می شود، تزلزل بنیان خانواده در نتیجه ی ناسازگاری زوج ها و در نهایت طلاق و جدایی آنها می تواند عواقب وخیمی را برای جامعه در پی داشته باشد؛ به طوری که در بسیاری از بررسی ها، از طلاق به عنوان یکی از عوامل افزایش ناهنجاری های اجتماعی از جمله اعتیاد و بزه نام برده شده است.

فرهاد امام جمعه در ارتباط با تاثیر بحران های خانواده بر جامعه اظهار داشت: طبق نظریه ی کارکردی-ساختاری، هرگاه نظام خانواده از تعادل و سلامت روانی خارج شود و به روایت «امیل دورکیم» ارزش ها و ساختارهای نظام مند خانواده دچار ضعف و سستی شود، نابسامانی های بسیاری به وجود می آید.

هادی معتمدی نیز در ادامه ی گفت و گو با ایرنا درباره ی تاثیر نابسامانی های خانوادگی از جمله طلاق بر جامعه اظهار داشت: طلاق و پیامدهای منفی آن باعث می شود ما با یک خانواده ی مریض روبرو شویم و چون هسته ی اصلی جامعه ی ما خانواده است، در نهایت با یک جامعه ی مریض روبرو خواهیم شد.

در بخش دیگری از مقاله ی آسیب شناسی طلاق (علل و عوامل) و راهکارهای پیشگیری از آن، در خصوص تاثیر طلاق در جامعه آمده است: گذشته از اعضای خانواده، آثار و پیامدهای ناشی از طلاق می تواند اجتماع را تحت تاثیر قرار داده و پیامدهایی را در جامعه به همراه داشته باشد. افزایش جرایم اجتماعی، تزلزل اجتماعی و عدم ثبات جامعه، فروپاشی خانواده، به عنوان مهمترین و اولین نهاد اجتماعی پایه، افزایش هزینه های اجتماعی برای جلوگیری کنترل جرایم و ناهنجاری ها و انحرافات ناشی از طلاق، افزایش کودکان خیابانی و سایر آسیب های اجتماعی همچون فرار از منزل، تکدی گری، قتل، خودکشی، اعتیاد، قاچاق و … افزایش تعداد زنان خودسرپرست و مشکلات معیشتی، روانی، اجتماعی و اخلاقی آنان و سایر نابسامانی های شخصیتی، اجتماعی و رفتاری افراد مطلقه و فرزندان آنان از جمله عوارض اجتماعی ناشی از طلاق هستند.

*** راهکارهای حل معضل طلاق در کشور

کنترل روند رو به رشد طلاق در کشور بی شک راهکارهای اساسی را در زمینه های فردی، اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی می طلبد که از یک سو خانواده ها و جوانان باید به آنها توجه نشان دهند و از سوی دیگر باید مورد توجه دولت و مسوولان قرار گیرند تا از این پس کمتر شاهد طلاق در خانواده ها باشیم.

در همین چارچوب کارشناسان در گفت و گو با گروه پژوهش های خبری ایرنا راهکارهایی را جهت کاهش برخورد زن و شوهر با معضل طلاق پیشنهاد کردند که در ذیل به آنها اشاره خواهد شد.

* احترام به سنت ها

به اعتقاد هادی معتمدی یکی از راهکارهای کاهش معضل طلاق در کشور احترام جوانان به سنت ها و استفاده ی آنها از تجربه های پدر و مادر است. به گفته ی وی درست است که جامعه باید با دوران جدید کنار بیاید، اما گاهی سنت های مفید مانند ترمزی برای آفت های این دوران به شمار می روند.

حسین باهر نیز در این زمینه اظهار داشت: جوانان نباید از چاشنی تعهد و اُلوهیت در این امر مقدس (ازدواج) غافل شوند.

* مشورت با دیگران به ویژه بزرگترها

هادی معتمدی روانپزشک، مشورت با دیگران را از جمله راهکارهای کاهش طلاق در کشور دانست و گفت: اگر برای ازدواج مشورت کنیم و به تجربه ی بزرگتر ها احترام بگذاریم، بی تردید کمتر دچار مشکل خواهیم شد.

وی افزود: مهمترین مشاور افراد، پدر و مادر آنها هستند؛ پدر و مادر حتی اگر بی سواد باشند و هیچ تحصیلات آکادمیکی نداشته باشند، فرزند خود را خوب می شناسند و می دانند در مراحل مختلف زندگی از کودکی تا بزرگسالی چه خلقیات و رفتارها و علایقی داشته است؛ پدر و مادر با داشتن شناخت عمیق از فرزندان خود، می دانند که چه فردی برایشان برای ازدواج مناسب است.

* قبل از ازدواج فکر کنیم

از نظر کارشناسان، تفکر قبل از ازدواج یکی از راهکارهای جلوگیری از وقوع طلاق است.

معتمدی در این زمینه اعتقاد دارد: باید قبل از ازدواج از عقلانیت خود استفاده و در خصوص تصمیم خود فکر کنیم؛ این روش بسیار بهتر از آن است که بخواهیم بعد از ازدواج، به سمت حل مساله برویم.

باهر نیز در این خصوص به پژوهشگر ایرنا گفت: هر چه ازدواج ها پخته تر صورت گیرد، خطر طلاق های خام کمتر می شود؛ بنابراین به جوانان توصیه می کنم مقوله ی ازدواج را سرسری نگیرند و هر دو طرف مسوولیت آینده خود را بر عهده گیرند.

* استفاده از مشاوره های تخصصی

از دیدگاه کارشناسان، بهره گیری زن و شوهر از مشاوره های تخصصی پیش از ازدواج می تواند از ریسک طلاق بکاهد.

به باور معتمدی، مشاوره های تخصصی پیش از ازدواج می تواند برای افراد مفید باشد؛ زیرا در اینگونه مشاوره ها، احساسات وارد عقلانیت نمی شود و مشاور می تواند راهنمایی های علمی به افراد ارایه دهد.

در این مسیر، مشاوره ی رایگان، ایجاد و توسعه ی مراکز مشاوره و راهنمایی مخصوص خانواده متشکل از کارشناسان علوم دینی، روانپزشکان و مددکاران اجتماعی، راهگشا خواهد بود.

* کنترل نفس و محدود ساختن ارتباطات قبل از ازدواج

کنترل نفس، پیش از ازدواج همواره یکی از مواردی است که در نظام فرهنگی و سنتی کشور ما برای کاهش معضل های پس از ازدواج، مورد توجه قرار گرفته است.

به گفته ی معتمدی، اگر جوانان، نفس را در خود کنترل کنند، ارتباط های خود را قبل از ازدواج محدود کنند و برای خود امنیت ذهنی ایجاد کنند، می توانند از آفت های زندگی زناشویی آتی خود بکاهند.

* داشتن صداقت و نداشتن پنهان کاری

در زندگی زوج ها داشتن صداقت و پنهان کاری نکردن نقش بسیار مهمی دارد.

هادی معتمدی در ادامه ی گفت و گو با ایرنا با اشاره به اهمیت صداقت در پایداری زندگی زناشویی افراد اظهار داشت: این موضوع به این معنی نیست که افراد حریم خصوصی نداشته باشند؛ کارهایی چون سرکشی مداوم در تلفن همراه همسر و دخالت همیشگی در انتخاب لباس مورد علاقه ی وی کارهای درستی نیستند؛ ولی همزمان پنهان کاری یکی از افت های مهم زندگی زناشویی است.

* مسکن رایگان برای زوج های جوان

در کنار وظایفی که برای کاستن از معضل طلاق بر دوش خانواده ها و جوانان است، به اعتقاد کارشناسان دولت و سیاست گذاران هم وظایفی را بر عهده دارند. اهمیت به جوانان در سیاست گذاری های دولت و در صدر آن، دادن مسکن رایگان به جوانان از موارد پیشنهادی کارشناسان برای حل معضل طلاق در کشور است.

به گفته ی معتمدی، دولت باید در برنامه ریزی های خود به جوانان اهمیت دهد؛ دولت باید مسکن جوانان را به صورت رایگان در اختیار آنها قرار دهد و در بازه های زمانی طولانی از آنها بازپرداخت مختصری دریافت کند.

این روانپزشک در ادامه افزود: دولت برای آینده ی کشور باید از جوانان که سرمایه های کشور هستند، حمایت کند. یکی از راه های کم شدن فحشا، اعتیاد و تن دادن جوانان به ازدواج، داشتن امنیت خاطر زوج های جوان در خصوص مسکن است؛ این راهکار شاید بتواند معضل کاهش جمعیت را که از دغدغه های رهبر معظم انقلاب است، نیز بر طرف کند.

* تلاش در جهت تسهیل ازدواج جوانان و کمک به رفع اعتیاد

اعتیاد یکی از معضل های تهدید کننده ی زندگی مشترک افراد است و تلاش در جهت حل این معضل می تواند از گسترش بحران طلاق در کشور بکاهد.

به باور معتمدی وقتی جوانان بتوانند ازدواج کنند و شرایط تشکیل خانواده از جمله کار و به خصوص مسکن برای آنها مهیا باشد، به یقین گرایش های محفلی کم می شود و جوانان کمتر سراغ دوستانشان می روند؛ چراکه انگیزه های والاتری خواهند داشت. بی انگیزگی، بیکاری و بی هدفی همگی از عوامل افزایش اعتیاد است و سیاستگذاری های مناسب دولتی برای سهولت ازدواج جوانان می تواند از افزایش اعتیاد جلوگیری کند.

منبع-ایرنا